Bahar aylarına dahil olduğunu düşündüğümüz Nisan ayı, Mart’ın “kazma kürek yaktırma” vazifesini devralmış olacak ki; güzel havaları beklerken, bir sıcak bir soğuk geçen günleri takip eden buz gibi havalar ve kar yağışı ile karşı karşıyayız. Telefonlarımızdaki hava durumu uygulamalarına güvenemediğimiz, tişört giyenlerin de kalın montlarıyla sokağa çıkanların da memnun olamadığı şu günlerde saatli takvimlerdeki “fırtına” ve “soğuk” uyarılarının nasıl isabetli olduğunu merak edip halk takvimi ile tanıştım.
Halk takvimi, Anadolu’da halkın iklim hafızasıyla oluşturulmuş ve mevsimleri günümüzde yapmakta olduğumuz ayrımdan çok daha farklı ve ayrıntılı bir şekilde ayırmış bir takvim. Yıl soğuk ve sıcak olmak üzere iki döneme ayrılıyor. Soğuk dönem 8 Kasım ile 6 Mayıs arasındaki dönem olup Kasım olarak adlandırılıyor. Yılın geri kalan sıcak kısmı ise Hızır/Hıdrellez olarak adlandırılıyor. Bunun haricinde soğuk günler de kendi içinde Zemheri ve Hamsin gibi bölümlere ayrılıyor.1
Nisan soğuklarını hissettiğimiz içinde bulunduğumuz dönemin de bir adı var takvim içinde ve Sitte-i Sevir2 ya da Öküz Soğuğu gibi isimlerle anılıyor. Sitte, altı anlamına geliyor; sevir ise boğa… Takvime göre 21 ila 26 Nisan arasındaki bu dönem soğuk ve fırtınalı geçiyor.
Halk takvimi çeşitli kaynaklarda birkaç gün farklılık içeren tarihlerle ama benzer dönemlere ayrılmış şekilde derlenmiş durumda. Bunlardan biri de UNESCO’nun somut olmayan kültür mirası listesine girmeye aday…
(Büyük halini görmek için resme tıklayın) Afyon Kocatepe Üniversitesi öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Okan Bozyurt tarafından derlenen halk takvimi UNESCO’nun Somut Olmayan Kültür Mirası Listesi’ne girmek üzere aday olmuş.3
Takvimi dikkate alacak olursak içinde bulunduğumuz soğuk dönemi atlattıktan sonra Çiçek Fırtınası olarak adlandırılan bir serin dönemle daha karşılaşacağız ve 6 Mayıs itibariyle de bahar mevsiminin alışık olduğumuz ılık günlerine ulaşacağız.
Anadolu’nun kıymetli bir mirası olan bu takvime kulak verirken, yılın çeşitli mevsimleri için söylenmiş az bilinen sözlere4 de göz atmayı tavsiye ediyorum…
| Ocak 2 Ocak : Fırtına 8 Ocak : Zemheri Fırtınası 17 Ocak : Fırtına 18 Ocak : Fırtına 23 Ocak : Fırtına 25 Ocak : Kışın Şiddeti 28 Ocak : Ayandon Fırtınası | Şubat 1 Şubat : Fırtına 4 Şubat : Fırtına 7 Şubat : Fırtına 10 Şubat : Fırtına 13 Şubat : Fırtına 23 Şubat : Fırtına | Mart 1 Mart : Fırtına 11 Mart : Kocakarı Fırtınası 12 Mart : Hüsum Fırtınası 24 Mart : Koz Kavuran Fırtınası 26 Mart : Çaylak Fırtınası 29 Mart : Fırtına |
| Nisan 8 Nisan : Kırlangıç Fırtınası 11 Nisan : Fırtına 16 Nisan : Kuğu Fırtınası 21 Nisan : Fırtına 29 Nisan : Fırtına | Mayıs 4 Mayıs : Çiçek Fırtınası 7 Mayıs : Fırtına 13 Mayıs : Fırtına 17 Mayıs : Filiz Kıran Fırtınası 20 Mayıs : Kokulya Fırtınası 21 Mayıs : Ülker Fırtınası | Haziran 3 Haziran : Fırtına 10 Haziran : Ülker Fırtınası 22 Haziran : Gündönümü Fırtınası 28 Haziran : Fırtına 29 Haziran : Yaprak Fırtınası |
| Temmuz 11 Temmuz : Çark Dönümü Fırtınası 16 Temmuz : Fırtına 25 Temmuz : Fırtına 30 Temmuz : Kızıl Erik Fırtınası | Ağustos 14 Ağustos : Fırtına 17 Ağustos : Fırtına 20 Ağustos : Fırtına 31 Ağustos : Mircan Fırtınası | Eylül 7 Eylül : Bıldırcın Fırtınası 13 Eylül : Çaylak Fırtınası 25 Eylül : Fırtına 28 Eylül : Kestane Karası Fırtınası 30 Eylül : Turna Geçimi Fırtınası |
| Ekim 4 Ekim : Koç Katımı Fırtınası 9 Ekim : Yaprak Dökümü Fırtınası 15 Ekim : Meryem Ana Fırtınası 18 Ekim : Kırlangıç Fırtınası 22 Ekim : Bağ Bozumu Fırtınası 27 Ekim : Balık Fırtınası | Kasım 2 Kasım : Kuç Geçimi Fırtınası 7 Kasım : Fırtına 28 Kasım : Fırtına | Aralık 2 Aralık : Ülker Dönümü Fırtınası 9 Aralık : Karakış Fırtınası 12 Aralık : Fırtına 19 Aralık : Fırtına 21 Aralık : Gün Dönümü Fırtınası 28 Aralık : Fırtına |
- E. Veren, “Anadolu’da Halk Takvimi“, Atlas, Mart 2017 (Erişim Tarihi: 22.04.2017) ↩︎
- VikiSözlük ↩︎
- Kaynak: AKÜ Fen Edebiyat Fakültesi ↩︎
- Selay Özcan, “Türk Atasözlerinde İklim, Mevsimler, Hava Olayları ve Halk Takvimi“, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:8 Sayı: 36, Şubat 2015 (Erişim Tarihi: 22.04.2017) ↩︎
- Kaynak: Yelken Okulu ↩︎
